Revoluties

De Bataafse Republiek (1795-1806)

Rond 1750 ontstond er in de Republiek een toenemende onvrede onder de bevolking. Bij veel mensen heerste de gedachte dat de eens zo machtige Republiek in verwording, neergang was geraakt. Deze teruggang moest worden gestopt en dat kon door veranderingen in te voeren op economisch, sociaal en politiek terrein. Toen de Republiek in oorlog kwam met Engeland ( Vierde Engelse oorlog 1780-1784) werd deze oorlog het begin van een grote protest beweging. De mensen in deze beweging noemden zich patriotten. Ze hadden vooral veel moeite met de positie van stadhouder Willem V van Oranje (1748-1806). De stadhouder was opperbevelhebber van het leger en de patriotten vonden dat hij teveel macht had. Volgens de patriotten toonde de stadhouder trekjes van en absolute koning. De patriotten wilden vrijheid en gelijkheid. De ideeën van de patriotten kwamen voort uit de verlichting en uit de Amerikaanse revolutie.

In de periode tussen 1783 en 1787 namen de patriotten de macht over in enkele steden. De positie van Willem V werd er niet sterker op. Willem moest in 1785 zelfs uit Den Haag weg en vestigde zich in Nijmegen. Twee jaar later werd Willem echter geholpen door zijn zwager de koning van Pruisen. Het patriottische leger werd verslagen en vele patriotten vluchtten naar Frankrijk. De rust was van tijdelijke aard. De patriotten gingen door met hun activiteiten, vaak in geheime genootschappen waarbij zij zich sterk maakten voor meer democratie.
In 1789 brak de Franse revolutie uit. Dit was een extra impuls voor de patriotten om hun strijd voort te zetten. De Franse revolutionairen wilden graag hun revolutie verspreiden over geheel Europa. In 1793 vielen de Fransen de Republiek binnen. De eerste invasie mislukte totaal, maar in 1795 trok het Franse leger alsnog de Republiek binnen. Op zowel lokaal- als nationaal niveau werden bestuurders vervangen door revolutionaire patriotten. Stadhouder Willem V zocht een veilig heenkomen in Engeland. Op 19 januari 1795 werd de Republiek omgedoopt tot Bataafse Republiek. Deze naam sloeg terug op een oude Germaanse stam die werden gezien als de vroegste bewoners van de Republiek.
De nieuwe regering ging snel aan de slag. Men vond dat er een grondwet moest komen met grondrechten die voor iedere burger zouden gelden. Na moeizame onderhandelingen werd er een Nationale Vergadering opgericht. De Nationale Vergadering kwam op 1 maart 1796 voor het eerst bijeen. De Nationale Vergadering bestond uit volksvertegenwoordigers die "democratisch "waren gekozen. In augustus 1797 werd het eerste ontwerp voor een grondwet voorgelegd aan de bevolking. Er zou een referendum over worden gehouden. Deze grondwet werd niet aangenomen. Het belangrijkste struikelblok was de vraag of de nieuwe republiek een eenheidstaat moest worden of juist een staat van soevereine provincies. Begin 1798 vond er een staatgreep plaats. Twee radicale Bataven, Pieter Vreede en Wijbo Fijnje grepen met behulp van de Fransen de macht. Een paar maanden later lag er een nieuw wetsontwerp. Dit werd aangenomen en zo kreeg de Bataafse republiek in 1798 haar eerste grondwet. Hiermee was de rust nog niet teruggekeerd. Er volgden verschillende staatsgrepen. De meer gematigde Bataven wensten een minder gecentraliseerd bestuur. Bovendien vonden zij dat de doorgevoerde democratisering, het besturen van het land bijna onmogelijk maakte. In 1801 vond er wederom een staatsgreep plaats. Er kwam een nieuwe grondwet die meer gelijkenis kreeg met de richtlijnen van de Bataafse regering en de regering in Frankrijk.

In Frankrijk was Napoleon aan de macht gekomen. Hij wilde zich meer bemoeien met de Bataafse Republiek. Vele veranderingen uit 1795 werden ongedaan gemaakt. De provincies kregen meer macht, oude regentenfamilies keerden terug op hun post en kregen weer macht. Veel patriotten waren het hier niet mee eens. Vooral het feit dat aanhangers van stadhouder Willem V weer werden toegelaten tot publiek functies vonden zij verschrikkelijk. Nog voordat zij tot actie over konden gaan nam Napoleon de touwtjes in handen. In 1805 werd het bestuur in de Republiek aan de kant gezet en kwam er een autoritair Frans gezind bewind. Napoleon stelde de patriot Rutger Jan Schimmelpenninck ( 1761-1825) aan als bestuurder van de Republiek. Dit duurde slechts een jaar. Toen werd een broer van Napoleon, Lodewijk Napoleon aangesteld als koning van de Republiek. Vanaf dat moment kreeg de Nederlandse staat de naam Koninkrijk Holland. De Bataafse republiek was definitief ten einde.